Διόρθωνα (;) πανελλαδικές... 1ο

Διόρθωνα, όπως και λίγοι άλλοι συνάδελφοι από την περιφέρειά μου, γραπτά των πανελλαδιών εξετάσεων. Ιστορία Κατεύθυνσης (και όχι Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, βέβαια), όπως -- όχι τυχαία -- κατέληξε να ονομάζεται το μάθημα μετά τον πρώτο χρόνο της εισαγωγής του στην Γ΄Λυκείου, το 2000.

Ας θυμηθούμε, μάλιστα, με την ευκαιρία, ότι το μάθημα (ύλη και εγχειρίδιο) είχε σχεδιαστεί ως επιλεγόμενο στη Β΄ Λυκείου, το δε μάθημα (ύλη και εγχειρίδιο) που διδάσκεται σήμερα ως επιλεγόμενο στη Β΄ Λυκείου είχε σχεδιαστεί για τη Θεωρητική κατεύθυνση της Γ΄ Λυκείου. Επειδή, όμως, το εγχειρίδιο που διδάσκεται σήμερα στις Επιλογές της Β΄ κρίθηκε ...ακατάλληλο για πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα, γι' αυτό τα δύο μαθήματα άλλαξαν αμοιβαίως θέση στο αναλυτικό πρόγραμμα. Έτσι, σε περίπτωση που ένας μαθητής επιλέξει ¨Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας¨ στη Β΄ Λυκείου, θα ακούσει για το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα και τις ελληνο-αλβανικές σχέσεις, για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ως σήμερα, για το Μακεδονικό ζήτημα, για το Κυπριακό ζήτημα ως σήμερα, για την Νεοελληνική Διασπορά. Όταν δε με το καλό πάει στη Θεωρητική κατεύθυνση στην Γ΄ Λυκείου, θα ακούσει για την μετάβαση της νεοελληνικής κοινωνίας από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση (δηλαδή στον καπιταλισμό), για τα κόμματα και τους πολιτικούς θεσμούς από την ίδρυση της νεοελληνικής πολιτείας ως το 1936, για το προσφυγικό ζήτημα στη σύγχρονη Ελλάδα, για το Κρητικό ζήτημα, και μετά τη μεταφορά από τις επιλογές της Β΄ στη Θεωρητική κατεύθυνση της Γ΄ -- είχαν εξαντληθεί τα θέματα για τις πανελλαδικές εξετάσεις (;) -- το 2003, για τον Παρευξείνιο ελληνισμό.
Παρατηρήσατε τις αλλαγές; Σκεφτείτε ποια κριτήρια, επιστημολογικά, παιδαγωγικά, διδακτικά κ.λπ. υιοθέτησαν οι υπεύθυνες παιδαγωγικές αρχές της χώρας και η ηγεσία των υπουργείων Παιδείας. Κι έχουν περάσει κιόλας σχεδόν 10 χρόνια από την εισαγωγή αυτών των μαθημάτων στα Λύκεια...

Μαζί με το νέο (1999) αναλυτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο της "Παιδείας 2000-παιδεία ανοιχτών οριζόντων" του τότε υπουργού Γεράσιμου Αρσένη, του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας που ανελάμβανε να παίξει το αντίβαρο στο -- βαρύ είναι αλήθεια -- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, εισήχθη στην Ιστορία Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου η διδασκαλία (;) των πηγών -- ό,τι και αν αυτό σήμαινε: μισός βαθμός για τις ερωτήσεις "κλειστού τύπου" της Α΄ Ομάδας, μισές μονάδες για τις ερωτήσεις "ανοιχτού τύπου" με ή χωρίς πηγές.

Στις Πανελλαδικές είδα μια φορά ερώτηση που ήταν "ανοιχτού τύπου" αλλά δεν είχε πηγές. Ήταν στην Ιστορία Γενικής Παιδείας -- ο Θεός να την αναπαύσει εκεί που την έστειλαν η Μαριέτα Γιαννάκου-Κουτσίκου, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και οι ιστορικοί Κολιόπουλος, Σβολόπουλος, Χατζηβασιλείου, Νημός και Σκολινάκη-Χελιώτη.

Εφέτος στις πανελλαδικές, οι ερωτήσεις "ανοιχτού τύπου" ήταν κλειστές, κατάκλειστες ας μου επιτραπεί η έκφραση. Οι επιφορτισμένοι με το ρόλο του απαντητή διά των ΜΜΕ δάσκαλοι γνωστών φροντιστηρίων της χώρας, έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους για να δείξουν πού και πώς θα έπρεπε οι μαθητές να ...αξιοποιήσουν τα κείμενα ιστορικών που δόθηκαν ως πηγές. Ερανίζω απόψεις όπως τις συγκράτησα από τα ΜΜΕ: Στην ερώτηση Β2β οι μαθητές θα έπρεπε να θυμηθούν ότι το σχολικό εγχειρίδιο γράφει ότι με την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων και ανταλλαξίμων (του 1922 και του 1923 κε.) ασχολήθηκε κυρίως η ΕΑΠ (η περίφημη Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων), να αξιοποιήσουν το "κυρίως" και να αντιληφθούν ότι η πληροφορία του Δερτιλή ότι το κράτος έδωσε στους πρόσφυγες της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης γη, σπίτια, ζώα, εργαλεία κά. για την αποκατάστασή τους επιβεβαιώνει και επεκτείνει τις ιστορικές τους γνώσεις... Έλεος! Κορυδαλισμέ για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί!

Τα παιδιά -- τρίτη γενιά γεννημένων στο ελλαδικό κράτος από προγόνους πρόσφυγες Θρακιώτες και Μικρασιάτες -- έκαναν ό,τι μπορούσαν, εννοείται προτού ακούσουν απαντήσεις σαν αυτή που από μνήμης αναπαρήγαγα παραπάνω. Στα δύο τρίτα των γραπτών που διόρθωσα (;) συνάντησα παραλλαγές της φράσης: "Από τις ιστορικές μας γνώσεις γνωρίζουμε" (αλήθεια τι συντακτική συστοιχία έχουμε;) στη θέση θεματικής πρότασης παραγράφου, και στη συνέχεια φωτογραφική αναπαραγωγή του κειμένου του εγχειριδίου από τους "καλά ετοιμασμένους υποψήφιους" ή με παραλείψεις λέξεων, ομόηχες λέξεις εκεί που δεν έπρεπε από την άποψη του νοήματος. Με "σημαντικότερες" παραλλαγές συνάντησα τη θεματική περίοδο της επόμενης παραγράφου: "Από την πηγή του Δερτιλή μαθαίνουμε", και στη συνέχεια απεγνωσμένη παράφραση του κειμένου που χρησίμευε ως πηγή... Από τη πηγή της Ιστορίας και της ζωής δεν ήπιαν ούτε αυτά ούτε ο δάσκαλος ούτε εγώ ο διορθωτής (;). Άλλη παραλλαγή ήταν: ¨Το ιστορικό παράθεμα του Δερτιλή επιβεβαιώνει και πλουτίζει τις ιστορικές μας γνώσεις", και στη συνέχεια η ίδια απεγνωσμένη παράφραση.

Και τι βαθμό να βάλεις, όταν το γραπτό στερείται μεν λογικής αλληλουχίας, ο μαθητής- συντάκτης αναμασά δυό -- τουλάχιστον -- φορές το μασώμενο χαπάκι του εγχειριδίου και το μασώμενο της "πηγής"; Η ΚΕΕ (Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων) μένει -- για ένατη χρονιά -- βουβή. Στέλνει με φαξ στα βαθμολογικά κέντρα τις σελίδες του εγχειριδίου όπου βρίσκονται οι απαντήσεις στις ερωτήσεις "κλειστού" και "ανοιχτού" τύπου αδιακρίτως. Τι να πουν και οι συντονιστές της βαθμολόγησης ανά κέντρο; Μια καλή απάντηση σε διάφορες ερωτήσεις που ενείχαν και αιτιάσεις για τα θέματα της Β΄ Ομάδας, άκουσα εφέτος "Συνάδελφοι, μη φωνάζετε, φιλόλογοι είμαστε, ξέρουμε την απάντηση". Τι να σου κάνει κι η συντονίστρια; Υπομονή, μια δύσκολη ώρα ήταν, θα περνούσε. Έτσι, οι συνάδελφοί μου και εγώ, οι "φιλόλογοι" που ήξεραν πώς και τι βαθμολογείται στις ερωτήσεις "ανοιχτού" τύπου, με πηγές, της Β΄ Ομάδας, αλλά που δεν ήξεραν σε ποια σελίδα του σχολικού εγχειριδίου βρίσκονταν οι απαντήσεις και γι' αυτό η ΚΕΕ τις έστειλε με φαξ, κάναμε κουράγιο, και πήγαμε να βαθμολογήσουμε. Στο κάτω-κάτω, σε κάτι ψαγμένα κείμενα που διάβασα τελευταία για θέματα διδασκαλίας και διδακτικής, δύο ή τρεις αρθρογράφοι -- πανεπιστημιακοί -- επεσήμαιναν ότι είναι πολύ μοναχική η δουλειά του εκπαιδευτικού... Ας προσέχαμε! Τώρα ας βαθμολογήσουμε. Στα βαθμολογικά κέντρα. Ανά την επικράτεια. Κι ας σωπάσουμε. Του χρόνου θα είναι ένα άλλο ξεκίνημα. Από την αρχή. Το ίδιο. Σίσυφοι και Τάνταλοι και Δαναΐδες. Τιμωρημένοι. Από τους Θεούς. Της ΚΕΕ, του ΚΕΕ, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΠΘ.

Μετά τις μεταρρυθμίσεις στο Ασφαλιστικό που ήταν πιο επείγουσες, ελπίζω ότι η κυβέρνηση θα μεταρρυθμίσει και τα ΑΕΙ, θα μεταρρυθμίσει και το πανεπιστημιακό άσυλο. Είναι αλήθεια ότι η μέση και η δημοτική εκπαίδευση θα μεταρρυθμιστούν. Στην επόμενη διακυβέρνηση. Μεταρρυθμίσεις! Πώς πέρασε η ώρα, πώς πέρασαν τα χρόνια...

Salve nos, Domine, dormientes!

Από τα σχολικά εγχειρίδια που γράφονται ερήμην μας ποιος θα μας γλιτώσει;

Δεν θέλω να σκέπτομαι τις "μεταρρυθμίσεις" που υπέστην ως μαθητής ή ως εκπαιδευτικός. Αυτές έχουν να κάνουν με πολύ ευρύτερες στοχοθεσίες και πολιτικές. Δεν μπορώ, όμως, να μη σκέπτομαι τις αλλαγές των σχολικών εγχειριδίων. Ως μαθητής έβλεπα τα αγγλόφωνα εγχειρίδια που χρησιμοποιούσαν ξαδέλφια μου σε ένα από τα ιδιωτικά κολλέγια της εποχής. Μου κινούσαν την περιέργεια και το ενδιαφέρον: είχαν χάρτες και εικόνες που δεν υπήρχαν στις αντίστοιχες θεματικές ενότητες των δικών μας εγχειριδίων, είχαν ερωτήσεις για να αρχίσει η συζήτηση στην τάξη, είχαν ερωτήσεις για επανάληψη, είχαν λεξιλόγιο, χρονολόγια ή χρονοδιαγράμματα, ακόμη κι ερωτήσεις για να ξενικήσει το μάθημα! Εμείς έναν χάρτη της Ελλάδας και έναν της Ευρώπης χρησιμοποιούσαμε πότε-πότε και ήμασταν ευτυχείς! Όλα τα άλλα εξαρτιόνταν από τον καθηγητή: αν θα βρει κάπιο ερώτημα για να ερεθίσει την περίεργειά μας, αν θα έγραφε τα κύρια σημεία στο μαυροπίνακα, αν θα υπαγόρευε ή θα ζητούσε να συντάξουμε κανένα χρονολόγιο -- αν..

Χαίρομαι που από εκείνη τη μακρινή εποχή έχουν γίνει αρκετά βήματα, και τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας έχουν βελτιωθεί. Τη συζήτηση για το εγχειρίδιο της ΣΤ' Δημοτικού την αντιπαρέρχομαι με μία επισήμανση: το σχέδιο που βρισκόταν πίσω από τη στοιχειοθεσία του βιβλίου είχε άμεση και συνειδητή σχέση με τη διδακτική προσέγγιση, και αυτή η προσέγγιση ήταν από τις καλύτερες. Βεβαίως, η εστίαση της προσοχής των συγγραφέων καττά τη σύνταξη των κειμένων ήταν προβληματική, η γλώσσα υπολειπόταν πολύ των καλών ελληνικών και ο έλεγχος πριν από την παράδοση των τυπογραφικών δοκιμίων -- εικάζω -- ανύπαρκτος. Σε άλλες πτυχές της αρνητικής κριτικής δεν θα επεκταθώ. Κι αυτό, επειδή επιθυμώ να επαναλάβω ότι το "στήσιμο¨ των σελίδων του εγχειριδίου ήταν σχεδιασμένο, είχε συνοχή και αντανακλούσε μια νέα και καλή άποψη για τη διδακτική της Ιστορίας. Πληροφορούμε ότι οι "αρχές" -- όποιες κι αν είναι αυτές -- θα παρέμβουν δραστικά και θα ανασυντάξουν το εγχειρίδιο. Εύχομαι να μη χαλάσουν τον καλό σχεδιασμό των σελίδων που "κρύπτει νουν".

Στη Γ΄ Γυμνασίου θα υπάρξει ένα νέο εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της Σύγχρονης Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Ιστορίας: φαίνεται ότι οι συγγραφείς θέλησαν να προσφέρουν τη δυνατότηταεπιλογής διαφόρων διδακτικών προσεγγίσεων (από τον διδάσκοντα). Έτσι, έχουν πληθώρα στοιχείων, πρωτογενών και δευτορογενών πηγών, παραπομπές στο διαδίκτυο (ὧ, του θαύματος!) κοκ. Και γι'αυτό θα ακουστούν αρνητικές κριτικές, πολλές θα αφορούν την κατάρρευση εκπαιδευτικών και μαθητών, κυρίως υπό την εντύπωση του άπειρου διαθέσιμου υλικού. Και πάλι νομίζω ότι η άποψη που βρίσκεται πίσω από τέτοια θησαύριση στοιχείων, πηγών και αναφορών είναι θετική -- προϋποθέτει πάντως έναν δάσκαλο που σχεδιάζει με συνέπεια, φαντασία και άποψη το μάθημα βασιζόμενος στο υλικό που του παρέχει το εγχειρίδιο, καθώς κι έναν μαθητή που να γνωρίζει να μη νοσταλγεί την παπαγαλία, επειδή φοβάται αλλά χαίρεται το πλούσιο εγχειρίδιό του.

Στη Γ΄ Λυκείου θα υπάρξει, επίσης, νέο εγχειρίδιο. Το παλιό καλό εγχειρίδιο των Δημκοπούλου-Κόνδη, από τα πιο καλά της τελευταίας εικοσαετίας, αντικαθίσταται. Ψιθυριστές αναφέρουν ότι το νέο θα είναι "ιδεολογικώς ορθότερον". Για την άποψη περί διδακτικής προσέγγισης που θα υπηρετεί οι ψυθιριστές δεν έχουν ιδέα.

Ευπρόσδεκτη η αλλαγή, αν και είναι γνωστό ότι εγκυμονεί και ατοπήματα, ατυχίες, επειδή είναι αναγκαία, δελεαστική και γι'αυτό επιθυμητή. Φαντάζομαι, όμως, ότι η αλλαγή, οι παράμετροι και οι κατευθύνσεις της ούτε από αφ'υψηλού παιδαγωγούς ούτε από ιδεολογικώς ανησυχούντες πολιτικούς πρέπει να ορίζονται. Υποθέτω ότι μια σειρά παραδοχές θα πρέπει να γίνονται, όταν σχεδιάζεται αλλαγή εγχειριδίου Ιστορίας:

1. Για πόσο καιρό θα χρησιμοποιηθεί αυτό το εγχειρίδιο;
2. Πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτό το εγχειρίδιο;
3. Μόνον αυτό το εγχειρίδιο θα χρησιμοποιηθεί;
4. Ποια κριτήρια επιτυχίας / αποτυχίας θα οριστούν πριν αρχίσει η σύνταξη του εγχειριδίου; Τι επιθυμούμε να βελτιώσουμε, δηλαδή, με αυτή την αλλαγή;
5. Υπάρχει τρόπος για διαρκή υποστήριξη των διδασκόντων κατά την αξιοποίησή του;
6. Πώς θα ληφούν υπόψη με διάφανο και επαληθεύσιμο τρόπο οι κριτικές που θα ασκηθούν από εκπαιδευτκούς και τους ιστορικούς;

Θεωρώ το έκτο και τελευταίο ερώτημα το σημαντικότερο. Ερήμην των ειδικών και των εκπαιδευτικών δεν είναι δυνατόν να ανατίθενται προς συγγραφή, να συντάσσονται, να κυκλοφορούν, να αποσύρονται ή να πολτοποιούνται εγχειρίδια Ιστορίας -- σχολικά εγχειρίδια και εκπαιδευτικές πολιτικές, αν θέλετε να γενκεύσω.

Δεν ξέρω τι να παίξω στα παιδιά

Είμαι εκπαιδευτικός. Και διδάσκω πολλές ώρες Ιστορία σε παιδιά του Λυκείου. Κυρίως της τελευταίας τάξης. Την βεντέτα της σχολικής Ιστορίας, δηλαδή την Ιστορία Κατεύθυνσης. Και την άλλη, τη δευτεράντζα, την Ιστορία Γενικής Παιδείας.

Στην τελευταία τάξη του Λυκείου η Ιστορία γίνεται περίεργη: αντί των Θεμάτων Νεοελληνικής Ιστορίας (που είναι ο το θέμα της Ιστορίας Κατεύθυνσης -- της βεντέτας, θυμάστε!) διδάσκω το ... βιβλίο. Δηλαδή, εξομαλύνω γλωσσικά το κείμενο, αναζητώ την καλύτερη δυνατή παραγραφοποίηση, πλαγιοτίτλους, κλπ. Όσοι έχετε διδάξει το μάθημα, καταλαβαίνετε καλύτερα τι συμβαίνει... Συχνά πυκνά, επαναλαμβάνω μια φράση. Συμπυκνώνει το ένοχο άλλοθί μου: Δεν μελετούμε Ιστορία εφέτος, το βιβλίο μελετούμε, και για την Ιστορία της νεότερης Ελλάδας μη ξεγελαστείτε και θεωρήσετε ότι μάθατε τίποτε' να θυμηθείτε να την ψάξετε κάποτε την Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, γιατί μικρή σχέση έχει με το μάθημα που έχετε εφέτος. Στ' αυτιά των περισσότερων μαθητών μου, θα ακούγομαι ακατάληπτος, σιβυλλικός. Ή και παράφρων. Ακόμη χειρότερα: δεν την ακούν τη φράση μου, που προσπαθεί να εξαγοράσει τις αμαρτίες μιας ψυχής, ενός σχολείου, μιας πολιτείας...

Είπα ότι στην τελευταία τάξη του Λυκείου η Ιστορία γίνεται περίεργη: αντί της Ιστορίας Γενικής Παιδείας, παιδεύομαι να κερδίσω την προσοχή, παιδεύομαι να ξυπνήσω το ενδιαφέρον των μαθητών μου. Ακόμη χειρότερα, παιδεύομαι να ξυπνήσω τους ίδιους τους μαθητές. Από έναν λήθαργο που τα πιάνει τις τελευταίες ώρες της ημέρας. Τα λυπάμαι. Στην τελευταία τάξη όλα θέλουν να μπουν στο Πανεπιστήμιο. Τα περισσότερα δυσκολεύονται να μελετήσουν, έχουν αμορφωσιά καλλιεργημένη σε προηγούμενες τάξεις ("δε βαριέσαι, θα διαβάσω στο τέλος και θα τα καταφέρω" λένε τα ανυποψίαστα, ένοχα, γι' αυτό μοιραία. Παιδεύομαι και τα παιδεύω. Να βγάλουμε την ύλη: να πούμε, μαζί με το σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα, ότι ο Καποδίστριας ήταν μεγάλος -- αλλά τίποτε δεν έμεινε από το αυταρχικό έργο του. Να πούμε, μαζί με το σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα, ότι οι Έλληνες αναγκάσαμε τις Μεγάλες Δυνάμεις να χαρίσουν κράτος (και ανεξάρτητο και μισερό) στους Έλληνες. Αλλά τα μπερδεύουν στο μυαλουδάκι τους σ' ένα γλυκανάλατο μελόδραμα: εκεί που πέφταν κανονιές στο Μεσολόγγι, κι ο Σολωμός έκλαιε απέναντι από τη Ζάκυνθο, φτάνει κι ο Καποδίστριας, πανέξυπνος, καταφερτζής (είχε μάθει όλα τα τότε σύγχρονα κόλπα στη Ρωσία, και στη Γενεύη, ¨πώς φτιάχνουμε ένα κράτος, με τη βοήθεια των προσωπικών γνωριμιών μας") κάνει ένα συγύρισμα, τον σκοτώνουν κάτι αχάριστοι μικρονοϊκοί, και το έργο του καταρρέει. Να πούμε, μαζί με το σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα, ότι τίποτε δεν πήγαινε ρολόι, μέχρι που ήρθε ο Βενιζέλος, πανέξυπνος, καταφερτζής, μεγαλώνει μια την Ελλάδα το '12 με '13, αλλά ύστερα την ξαναμίκρυνε, τουλάχιστον αυτή που απέμεινε δεν ήταν και πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Ύστερα μάλωσε ο Βενιζέλος με το βασιλιά ή κάτι τέτοιο, και έφυγε, πάει χάθηκε κι αυτός. Μετά έγινε ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος, λιοντάρια οι Έλληνες, αλλά είχαν ξερό κεφάλι και πέσανε σε εμφύλιο (κομμουνιστές (συμπαθητικοί ίσως, αλλά να έχουνε και όπλα;), δημοκράτες, ο Παπανδρέου (όχι αυτός του ΠΑΣΟΚ, ο άλλος, "τι σχέση έχει με το Γιωργάκη;") και πολύς λαός), τα ρημάξανε όλα και ...τελείωσε η ύλη.

Τα τυραννώ και τυραννιέμαι. Μας τυραννάει το σύστημα των εξετάσεων; τα ελληνικά σχολεία που καταρρέουν; η Ρούλα κι η Χριστίνα που έχουν μεγαλύτερη τηλεθέαση από τους δασκάλους Ιστορίας και όχι μόνον; η υπουργός με τα μαντώ και τα σκουλαρίκια της; ο άλλος ο εξ εκπαιδευτικών υπουργός; τα κομπιούτερ και οι καφετέρειες; η μνήμη (RAM και ROM) των παιδιών που έχει κατακλυστεί από τους στίχους των τραγουδιών του Τσαλίκη, άντε και των Ramones;

Αλλά χωρίς να ξέρω γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, πώς να τα αλλάξω.

Ο στίχος του Σαββόπουλου "Δεν ξέρω τι να παίξω στα παιδιά" & "αυτά τα ξέρουν όλα" έβγαλε από τη δύσκολη θέση επώνυμους πολιτικούς (όχι μόνο τον Γιωργάκη, κι άλλους, ξέρω εγώ), δεν μπορεί να βγάλει από τη δύσκολη θέση κι εμένα τον κακομοίρη εκπαιδευτικό;