Από τα σχολικά εγχειρίδια που γράφονται ερήμην μας ποιος θα μας γλιτώσει;

Δεν θέλω να σκέπτομαι τις "μεταρρυθμίσεις" που υπέστην ως μαθητής ή ως εκπαιδευτικός. Αυτές έχουν να κάνουν με πολύ ευρύτερες στοχοθεσίες και πολιτικές. Δεν μπορώ, όμως, να μη σκέπτομαι τις αλλαγές των σχολικών εγχειριδίων. Ως μαθητής έβλεπα τα αγγλόφωνα εγχειρίδια που χρησιμοποιούσαν ξαδέλφια μου σε ένα από τα ιδιωτικά κολλέγια της εποχής. Μου κινούσαν την περιέργεια και το ενδιαφέρον: είχαν χάρτες και εικόνες που δεν υπήρχαν στις αντίστοιχες θεματικές ενότητες των δικών μας εγχειριδίων, είχαν ερωτήσεις για να αρχίσει η συζήτηση στην τάξη, είχαν ερωτήσεις για επανάληψη, είχαν λεξιλόγιο, χρονολόγια ή χρονοδιαγράμματα, ακόμη κι ερωτήσεις για να ξενικήσει το μάθημα! Εμείς έναν χάρτη της Ελλάδας και έναν της Ευρώπης χρησιμοποιούσαμε πότε-πότε και ήμασταν ευτυχείς! Όλα τα άλλα εξαρτιόνταν από τον καθηγητή: αν θα βρει κάπιο ερώτημα για να ερεθίσει την περίεργειά μας, αν θα έγραφε τα κύρια σημεία στο μαυροπίνακα, αν θα υπαγόρευε ή θα ζητούσε να συντάξουμε κανένα χρονολόγιο -- αν..

Χαίρομαι που από εκείνη τη μακρινή εποχή έχουν γίνει αρκετά βήματα, και τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας έχουν βελτιωθεί. Τη συζήτηση για το εγχειρίδιο της ΣΤ' Δημοτικού την αντιπαρέρχομαι με μία επισήμανση: το σχέδιο που βρισκόταν πίσω από τη στοιχειοθεσία του βιβλίου είχε άμεση και συνειδητή σχέση με τη διδακτική προσέγγιση, και αυτή η προσέγγιση ήταν από τις καλύτερες. Βεβαίως, η εστίαση της προσοχής των συγγραφέων καττά τη σύνταξη των κειμένων ήταν προβληματική, η γλώσσα υπολειπόταν πολύ των καλών ελληνικών και ο έλεγχος πριν από την παράδοση των τυπογραφικών δοκιμίων -- εικάζω -- ανύπαρκτος. Σε άλλες πτυχές της αρνητικής κριτικής δεν θα επεκταθώ. Κι αυτό, επειδή επιθυμώ να επαναλάβω ότι το "στήσιμο¨ των σελίδων του εγχειριδίου ήταν σχεδιασμένο, είχε συνοχή και αντανακλούσε μια νέα και καλή άποψη για τη διδακτική της Ιστορίας. Πληροφορούμε ότι οι "αρχές" -- όποιες κι αν είναι αυτές -- θα παρέμβουν δραστικά και θα ανασυντάξουν το εγχειρίδιο. Εύχομαι να μη χαλάσουν τον καλό σχεδιασμό των σελίδων που "κρύπτει νουν".

Στη Γ΄ Γυμνασίου θα υπάρξει ένα νέο εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της Σύγχρονης Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Ιστορίας: φαίνεται ότι οι συγγραφείς θέλησαν να προσφέρουν τη δυνατότηταεπιλογής διαφόρων διδακτικών προσεγγίσεων (από τον διδάσκοντα). Έτσι, έχουν πληθώρα στοιχείων, πρωτογενών και δευτορογενών πηγών, παραπομπές στο διαδίκτυο (ὧ, του θαύματος!) κοκ. Και γι'αυτό θα ακουστούν αρνητικές κριτικές, πολλές θα αφορούν την κατάρρευση εκπαιδευτικών και μαθητών, κυρίως υπό την εντύπωση του άπειρου διαθέσιμου υλικού. Και πάλι νομίζω ότι η άποψη που βρίσκεται πίσω από τέτοια θησαύριση στοιχείων, πηγών και αναφορών είναι θετική -- προϋποθέτει πάντως έναν δάσκαλο που σχεδιάζει με συνέπεια, φαντασία και άποψη το μάθημα βασιζόμενος στο υλικό που του παρέχει το εγχειρίδιο, καθώς κι έναν μαθητή που να γνωρίζει να μη νοσταλγεί την παπαγαλία, επειδή φοβάται αλλά χαίρεται το πλούσιο εγχειρίδιό του.

Στη Γ΄ Λυκείου θα υπάρξει, επίσης, νέο εγχειρίδιο. Το παλιό καλό εγχειρίδιο των Δημκοπούλου-Κόνδη, από τα πιο καλά της τελευταίας εικοσαετίας, αντικαθίσταται. Ψιθυριστές αναφέρουν ότι το νέο θα είναι "ιδεολογικώς ορθότερον". Για την άποψη περί διδακτικής προσέγγισης που θα υπηρετεί οι ψυθιριστές δεν έχουν ιδέα.

Ευπρόσδεκτη η αλλαγή, αν και είναι γνωστό ότι εγκυμονεί και ατοπήματα, ατυχίες, επειδή είναι αναγκαία, δελεαστική και γι'αυτό επιθυμητή. Φαντάζομαι, όμως, ότι η αλλαγή, οι παράμετροι και οι κατευθύνσεις της ούτε από αφ'υψηλού παιδαγωγούς ούτε από ιδεολογικώς ανησυχούντες πολιτικούς πρέπει να ορίζονται. Υποθέτω ότι μια σειρά παραδοχές θα πρέπει να γίνονται, όταν σχεδιάζεται αλλαγή εγχειριδίου Ιστορίας:

1. Για πόσο καιρό θα χρησιμοποιηθεί αυτό το εγχειρίδιο;
2. Πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτό το εγχειρίδιο;
3. Μόνον αυτό το εγχειρίδιο θα χρησιμοποιηθεί;
4. Ποια κριτήρια επιτυχίας / αποτυχίας θα οριστούν πριν αρχίσει η σύνταξη του εγχειριδίου; Τι επιθυμούμε να βελτιώσουμε, δηλαδή, με αυτή την αλλαγή;
5. Υπάρχει τρόπος για διαρκή υποστήριξη των διδασκόντων κατά την αξιοποίησή του;
6. Πώς θα ληφούν υπόψη με διάφανο και επαληθεύσιμο τρόπο οι κριτικές που θα ασκηθούν από εκπαιδευτκούς και τους ιστορικούς;

Θεωρώ το έκτο και τελευταίο ερώτημα το σημαντικότερο. Ερήμην των ειδικών και των εκπαιδευτικών δεν είναι δυνατόν να ανατίθενται προς συγγραφή, να συντάσσονται, να κυκλοφορούν, να αποσύρονται ή να πολτοποιούνται εγχειρίδια Ιστορίας -- σχολικά εγχειρίδια και εκπαιδευτικές πολιτικές, αν θέλετε να γενκεύσω.